Εκατό παρά ένα χρόνια μάς χωρίζουν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένα εθνικό τραύμα που έχει εγγραφεί στη συλλογική μνήμη και του οποίου η ιστορία εξακολουθεί να μας απασχολεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Με το καινούργιο εικονογραφημένο ιστορικό του μυθιστόρημα, που κυκλοφορεί υπό τον τίτλο «1922» από τις εκδόσεις Ίκαρος, ο Θανάσης Πέτρου αποδεικνύει πόσο έχουν προχωρήσει τα κόμικς στα καθ’ ημάς, αναλαμβάνοντας πλέον να καταπιαστούν όχι απλώς με ιστορικά θέματα, αλλά και με ένα ζήτημα το οποίο συνδέεται με μια από τις πιο μοιραίες στιγμές της Ελλάδας. Η ιδέα για το «1922» ξεκίνησε από το αμέσως προηγούμενο εικονογραφημένο μυθιστόρημα του Πέτρου, που τιτλοφορείται «Οι όμηροι του Γκαίρλιτς» (1920, Ίκαρος), και το οποίο έχει ως θέμα του τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εθνικό Διχασμό.
Στην τωρινή δουλειά του, με μεγάλα, μακρινά πλάνα για τις στρατιωτικές συγκρούσεις, τις οποίες απεικονίζει με βαθιά πράσινα, κίτρινα και καφέ χρώματα, χτίζοντας μιαν ατμόσφαιρα αγωνίας, ρίσκου και διαρκούς περιπέτειας, ο Πέτρου εξιστορεί την πορεία της Μικρασιατικής Εκστρατείας: από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, την οποία δεν σεβάστηκε και δεν τήρησε κανένας, μέχρι την προέλαση του ελληνικού στρατού στην Ανατολία το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1920 και την κατοπινή συντριβή.
Στο κόμικ, που όπως και η λογοτεχνία, οφείλει να εξατομικεύσει μυθοπλαστικά την αφήγησή του, πρωταγωνιστούν δύο στρατιώτες: ο Γιώργης Αμπατζής και ο αρχαιοδίφης Κωνσταντίνος Νικολάου, ο οποίος μας υπενθυμίζει με διάφορες ευκαιρίες το πολυστρωματικό αρχαιοελληνικό παρελθόν της Μικράς Ασίας.
Καθώς ξεδιπλώνει την ιστορία της πικρής εκστρατείας, ο Πέτρου αφήνει να φανεί, όπως το κάνουν όλοι οι σύγχρονοι ιστορικοί, πως τα γεγονότα για την ολοσχερή ήττα του ελληνικού στρατού στα βάθη της Τουρκίας είναι πολλαπλά: τα γεωπολιτικά συμφέροντα της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιταλίας, η άνοδος του εθνικισμού των Νεότουρκων και η πολιτική αδιαλλαξία του Κεμάλ Ατατούρκ, η βαθιά αντίθεση μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών (εδώ εμπλέκεται ο Εθνικός Διχασμός), αλλά και τα υπέρβαρα προβλήματα διοικητικής μέριμνας (επισιτισμού και τροφοδοσίας) τα οποία ήταν υποχρεωμένες να αντιμετωπίσουν σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας οι ελληνικές δυνάμεις (λόγω της απόστασης που είχε το στράτευμα από τη Σμύρνη).
Εκείνο το οποίο έχει τη μεγαλύτερη σημασία στο εικονογραφημένο μυθιστόρημα του Πέτρου δεν είναι τόσο η ανάλυση των αιτίων της Μικρασιατικής Καταστροφής όσο η αποτύπωση της καθημερινότητας των Ελλήνων στρατιωτών, ιδίως μετά την οπισθοχώρηση από τον ποταμό Σαγγάριο: κακές συνθήκες διαβίωσης, απώλεια κάθε ελπίδας και προοπτικής, μικροπολιτικοί καβγάδες, απόγνωση και βία προς πάσα κατεύθυνση, αλλεπάλληλες απογοητεύσεις ύστερα από την ανασύνταξη των Τούρκων, φόβος για το σήμερα και για το αύριο και, στο τέλος, η επιστροφή στη Σμύρνη λίγο προτού καεί η πόλη και θανατωθεί μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού, με τα κύματα των προσφύγων να κατακλύζουν την Ελλάδα και το όνειρο της Μικράς Ασίας να χάνεται διά παντός.
Ο Πέτρου αφήνει έξω από τη δράση την τελευταία αυτή πράξη του δράματος, ίσως γιατί η απόλυτη κατονομασία προκαλεί ακόμη οδύνη, ενδεχομένως επειδή έτσι η καταστροφή αποκτά δραματικότερο χαρακτήρα, πιθανόν, όμως, και εξαιτίας μιας σοφής αφηγηματικής οικονομίας που θέλει να παροτρύνει τον αναγνώστη να συμπληρώσει μόνος του όσα έχει ήδη παρακολουθήσει, μια και τα γεγονότα είναι λίγο-πολύ δεδομένα για όλους μας.
Να θυμίσω, κλείνοντας, πως ο Θανάσης Πέτρου είναι μια πολυτάλαντη προσωπικότητα. Με σπουδές γαλλικής φιλολογίας και μεταπτυχιακό στην κοινωνιογλωσσολογία, έχει συνεργαστεί, δημοσιεύοντας κόμικς, με μια μεγάλη γκάμα εντύπων: από το «9» της «Ελευθεροτυπίας» μέχρι τη «Βαβέλ» και τη «Γαλέρα».
Έχει επιπλέον δημοσιεύσει (για να μείνουμε στις πρόσφατες δουλειές του), σε συνεργασία με τον Δημήτρη Βανέλλη, το graphic novel «Γιαννούλης Χαλεπάς: ο μύθος της νεοελληνικής γλυπτικής» (εκδόσεις Πατάκη, 2019). Η συνεργασία των δυο είχε ως αποτέλεσμα την κατ’ επανάληψη μεταφορά ελληνικών λογοτεχνικών κειμένων σε κόμικς: από Δημοσθένη Βουτυρά, Κ. Π. Καβάφη και Ανδρέα Καρκαβίτσα μέχρι Κώστα Καρυωτάκη, Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και Μ. Καραγάτση. Πρόσφατο είναι και το graphic novel «Γρα-Γρου» (εκδόσεις Ίκαρος, 2017), φτιαγμένο σε συνεργασία με τον Τάσο Ζαφειριάδη και τον Γιάννη Παλαβό.
ΑΠΕ-ΜΠΕ / Β. Χατζηβασιλείου
