Κριτική θεώρηση ενός κόμικ στο βιβλίο εργασιών της ΣΤ τάξης.

“Μια εικόνα χίλιες λέξεις “λέμε πολλές φορές όταν θέλουμε να δώσουμε τα δυνατά συναισθήματα αλλά και τις σκέψεις που μας περνάει μια εικόνα. Το καλύτερο βέβαια θα ήταν να λέγαμε ‘Μια εικόνα ,χίλιες σκέψεις, χίλια συναισθήματα”.

Στη σύγχρονη κοινωνία μας η εικόνα είναι αντικείμενο πολιτισμού καθώς εκφράζει τις  αντιλήψεις  αλλά και τι θέτει ως  αξίες . Οι πολιτισμοί  γίνονται κατανοητοί  με εργαλείο τη γλώσσα..Η εικόνα είναι και αυτή ένα κείμενο που πρέπει να εξηγήσουμε και να  κατανοήσουμε .Για αυτό το λόγο εντάσσουμε -καθώς είναι κείμενο το οποίο αποτελείται από εικόνες-   και το comic στο σχολείο  και μάλιστα το διδάσκουμε  από τα νήπια (πολλές φορές και από τον παιδικό σταθμό).Το comic είναι και αυτό ένα σύνολο εικόνων που πρέπει να αποκωδικοποιηθεί και να κατανοηθεί.

Για τον καθηγητή του Πανεπιστημίου κ. Πλειό (καθηγητής και Πρόεδρος  του τμήματος  επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών) η εικόνα είναι ρεαλιστική αλλά οδηγεί και σε μια διαδικασία του” τι δείχνει ,τι υφίσταται “με τον τρόπο που  παρουσιάζει τη γνώση και την πληροφορία μέσα από συγκεκριμένες περιπτώσεις στην καθημερινή ζωή ,αλλά -και αυτό θέλω να το προσέξετε λίγο περισσότερο-προσεγγίζει την πληροφορία  και ό,τι αυτή δίνει από μακριά χωρίς να αγγίζει ιδιαίτερα τον παρατηρητή. Για τον ίδιο, οι ιδιότητες των εικόνων επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων. Ως ιδιότητες αναφέρει   α)τον ερμηνευτικό ρεαλισμό β)τη δημιουργία συμβόλων γ)τη πρόσληψη της εικόνας ανάλογα με το περιβάλλον που ζούμε δ)τη προσωποποίηση. . Η προσωποποίηση δεν είναι τίποτα περισσότερο από το ότι οι πληροφορίες  και η γνώση που θέλουμε να μεταφέρουμε δίνονται  μέσα από μια εικόνα. Αν συνοψίσουμε όλα όσα αναφέρθηκαν :η εικόνα είναι ρεαλιστική, παρουσιάζει τη γνώση και την πληροφορία μέσα από περιπτώσεις της καθημερινής ζωής χωρίς να αγγίζει τον παρατηρητή και οι πληροφορίες και η γνώση μεταφέρονται μέσα από  αυτή αβίαστα στον ίδιο.,…

Ας δούμε και τι λέει ο ψυχολόγος Σεϋμουρ Βrunner, ψυχολόγος που το έργο του διέπει την παιδαγωγική πράξη καθώς έχει ασχοληθεί με τη γνωστική ψυχολογία και τις γνωστικές θεωρίες μάθησης. Ο Brunner μέσα από τη θεωρία του της ανακαλυπτικής μάθησης λέει πως οι μαθητές μαθαίνουν και μπορούν να γνωρίσουν τον κόσμο μέσω α) της πράξης β)της εικόνας γ)και μέσω συμβόλων κυρίως της γλώσσας. Ο,τι κάνει το παιδί, αυτό μαθαίνει. Όσο αναπτύσσονται τα παιδιά κατανοούν τη γνώση η οποία τους παρουσιάζεται με εικονική μορφή εικόνες ,φωτογραφίες και εμπειρίες που έχουν απομνημονεύσει. Έτσι μεγαλώνοντας αναπαριστούν τις κοινωνικές εμπειρίες και τις πολιτιστικές αξίες που έχουν μάθει. Η σχέση εικόνας- παιδιού είναι πολύ στενή από ότι  είδαμε μέχρι τώρα. Το παιδί παίρνει στοιχεία από την εικόνα, τα ενσωματώνει στην δική του πραγματικότητα, δημιουργεί μια συγκεκριμένη άποψη και συμπεριφορά και τέλος  η εικόνα του περνάει υποσυνείδητα μηνύματα καθώς ζει ένα μέρος της “πραγματικότητας” που ζει ο ήρωας των εικόνων του.

Αν κάνουμε άλλη μια περίληψη των όσων αναφέρθηκαν: Η εικόνα είναι ρεαλιστική, παρουσιάζει τη γνώση και την πληροφορία μέσα από περιπτώσεις της καθημερινής ζωής χωρίς να αγγίζει τον παρατηρητή ,οι πληροφορίες και η γνώση μεταφέρονται μέσα από  αυτή (την εικόνα) αβίαστα, ό,τι κάνει το παιδί αυτό μαθαίνει ,κατανοεί τη γνώση του κόσμου του και το πως λειτουργεί ο κόσμος του μέσα από την εικονιστική μορφή και έτσι αναπαριστά μεγαλώνοντας τις κοινωνικές εμπειρίες και τις πολιτιστικές αξίες που έχει  μάθει… Συμφωνείτε πιστεύω μέχρι εδώ πως η εικόνα έχει μεγάλη δύναμη στο παιδί και του μαθαίνει πως είναι ο κόσμος..Για να δούμε λίγο την επόμενη εικόνα. Είναι ένα μέρος από ένα comic όπου τα παιδιά καλούνται να γράψουν την ιστορία του  Ντοναλντ  Ντακ..(ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ β τεύχος, σελίδες 28-29-30)

Η ιστορία έχει ως εξής : Ο Ντόναλντ έχει πτυχίο διακοσμητή. Τα ανήψια του τον σπρώχνουν να βγει να ψάξει για δουλειά.. Ο Ντόναλντ πάει σε ένα μαγαζί και βλέπει πως η βιτρίνα δεν είναι διακοσμημένη. Ο υπεύθυνος προσπαθεί να του πουλήσει μια μπανιέρα μα ο Ντόναλντ του εξηγεί ότι δεν πήγε να αγοράσει μπανιέρα αλλά πήγε να του κάνει τη βιτρίνα. Τότε ο καταστηματάρχης του δίνει ένα σφουγγάρι και νερό και τον σπρώχνει να καθαρίσει τα τζάμια. Ο Ντόναλντ συνεχίζει να διαμαρτύρεται πως είναι διακοσμητής και όχι καθαριστής τζαμιών μα ο καταστηματάρχης  δεν δέχεται κουβέντα και του λέει  να πιάσει αμέσως δουλειά ,τον πιέζει να τελειώσει γρήγορα γιατί τον περιμένει και άλλη δουλειά και ο Ντόναλντ την κάνει μονολογώντας ενώ τον παρατηρούν από έξω οι πελάτες που σχολιάζουν έκπληκτοι βλέποντας τον Ντόναλντ στην μπανιέρα να κρατά σφουγγάρι.

Έχοντας ήδη τεκμηριώσει τη δύναμη της εικόνας και αντιπαραβάλλοντας αυτό το comic στη θέση των όσων ανάφερα  πιο πάνω μπορούμε να διαπιστώσουμε  τα εξής αφού πρώτα όμως  επισημάνω κάτι ακόμα..Η εικόνα περιλαμβάνει και εξωγλωσσικά στοιχεία.. Οι εκφράσεις ,οι κινήσεις, ο τρόπος ακόμα και του σώματος ενός ήρωα comic επηρεάζουν την ερμηνεία ενός κειμένου τέτοιου είδους στην αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων από τα παιδιά. Ας δούμε λοιπόν τα στοιχεία.
“Η εικόνα καθώς για τα παιδιά  είναι ρεαλιστική, παρουσιάζει τη γνώση και την πληροφορία μέσα από περιπτώσεις της καθημερινής ζωής  χωρίς να αγγίζει τον παρατηρητή.” Η ηλικία των μαθητών δεν επιτρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτή την  πραγματικότητα ΑΛΛΆ τους παρουσιάζει πως στη ζωή και έχοντας ένα πτυχίο αναγκάζεσαι  να κάνεις  άλλες δουλειές.

“Οι πληροφορίες και η γνώση μεταφέρονται μέσα από  αυτή (την εικόνα) αβίαστα. Το παιδί κατανοεί πως αυτό είναι πληροφορία της εποχής  που αναπαράγεται μέσω των εικόνων καθώς ήδη στην αρχή αναφέραμε πως η εικόνα αναπαριστά τις αντιλήψεις και τις αξίες μίας κοινωνίας.

“Ό,τι κάνει το παιδί ,αυτό μαθαίνει” το παιδί καλείται να συμπληρώσει τα κενά συννεφάκια με τις πληροφορίες που δίνονται. Υποσυνείδητα λοιπόν περνάει στο παιδί πως η ζωή ως  πτυχιούχος είναι αυτή.

“Κατανοεί τη γνώση του κόσμου του και το πως λειτουργεί ο κόσμος του μέσα από την εικονιστική μορφή και έτσι αναπαριστά μεγαλώνοντας τις κοινωνικές εμπειρίες και τις πολιτιστικές αξίες που έχει  μάθει”. Μέσα από τις εικόνες του comic κατανοεί τον κόσμο του  και πως λειτουργεί και θα αναπαραστήσει μεγαλώνοντας τις πολιτιστικές αξίες που έχει μάθει και τις κοινωνικές εμπειρίες. (Το πτυχίο είναι άχρηστο γιατί  θα κάνω άλλη δουλειά από αυτή που σπούδασα, η συμπεριφορά του εργοδότη μου θα είναι αυτή και εγώ φυσικά  δεν θα είμαι ευχαριστημένος γιατί θα αναγκαστώ  να κάνω κάτι άλλο καθώς δεν θα υπάρχουν δουλειές πάνω στο αντικείμενο που γνωρίζω.

H κ. Κανατσούλη καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας στο τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Αριστοτέλειο) αναφέρει στο βιβλίο της “Ιδεολογικές διαστάσεις της παιδικής λογοτεχνίας” (όπου πραγματεύεται ως θέμα τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να χειραγωγηθεί ένα παιδί ή να ελεγχθεί ιδεολογικά ),πως “τα κείμενα μεταφέρουν αυτά που πιστεύει και πρεσβεύει ο δημιουργός τους. Ο εικονογράφος δεν μεταφέρει τις ιδεολογικές του προθέσεις με την πρώτη ματιά  και έτσι καλείται ο αναγνώστης να διαβάσει πίσω από την εικόνα”.  Ως αναγνώστες λοιπόν του συγκεκριμένου comic μπορεί να το βλέπουμε με την πρώτη ματιά  ως προσπάθεια καταγραφής μιας αστείας ιστορίας όμως το κρυφό μήνυμα που περνάει στα παιδιά υπάρχει και δεν είναι άλλο από αυτό που αναφέραμε και που θα επηρεάσει ως ένα βαθμό τα παιδιά καθώς ,η επαφή με την καθημερινότητα, ο βομβαρδισμός από τα ΜΜΕ για το ποσοστό ανεργίας των πτυχιούχων, οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες ,αυτά που βιώνουν γύρω τους μέσω της δικής τους οπτικής αντίληψης αλλά και από τις συζητήσεις των ενηλίκων , είναι άλλο ένα μέρος που ενισχύει την εικόνα που πήραν από το συγκεκριμένο comic.

Δεν θα μπω στη διαδικασία να πω αν θεωρώ αποδεκτή  ή μη την ύπαρξη  του συγκεκριμένου comic στο βιβλίο εργασιών της Στ τάξης. Θέλοντας, πιθανόν, να δείξουν στα παιδιά την πραγματικότητα το ενέταξαν στο βιβλίο. Κείνο όμως που έχω να εκφράσω είναι πως  είναι η πραγματικότητα  της εποχής που γράφτηκε το βιβλίο, τελείως διαφορετικό για  τη ζωή ενός “πτυχιούχου” από αυτή που παρουσιάζεται  στο comic καθώς κανείς δεν ξέρει το μέλλον .Το προσδοκώμενο θα ήταν, αλλά και θα πρέπει να είναι, πως  με  αυτή την θεώρηση  πρέπει  να το αποδεχτούμε ως εκπαιδευτικοί αλλά και ως γονείς. Ως μιας εικόνας μεν του παρόντος (η οποία κυριολεκτικά  καθοδηγείται  με τις περιληπτικές φράσεις κάτω από τις εικόνες και δεν αφήνει στα παιδιά την ευκαιρία  να αυτενεργήσουν )αλλά η οποία δεν ξέρουμε αν θα υφίσταται στο μέλλον. Το να προϊδεάζουμε το μέλλον με τον τρόπο  που  δίνεται στο αντίστοιχο κείμενο, παρουσιάζοντάς το σε παιδιά που σε ένα χρόνο θα μπουν σε έναν νέο κύκλο εκπαίδευσης για 6 χρόνια διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο με ελπίδα για τη δική τους προσωπική επιτυχία σε ό,τι επιλέξουν, δεν νομίζω να τα βοηθάει σε αυτό  αλλά αντίθετα αυθυποβάλλονται  (σε συνδυασμό με την καθημερινή ζωή που βλέπουν γύρω τους )και κατευθύνονται στο συμπέρασμα πως οι σπουδές δεν έχουν αντίκρυσμα καθώς θα αναγκαστούν να κάνουν άλλα επαγγέλματα από αυτό που θα σπουδάσουν. Σκοπός  της εκπαίδευσης όμως είναι να τους  δώσουμε κίνητρα για μάθηση  και ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο και όχι να τα εκμηδενίσουμε.

Σίγουρα και είναι μέσα στο παιδαγωγικό  και κοινωνικό του έργο, ο εκπαιδευτικός πρέπει   να παρουσιάζει τη ζωή έτσι όπως είναι αλλά ταυτόχρονα, καθώς το συγκεκριμένο comic βρίσκεται σε βιβλίο μαθητών της ΣΤ τάξης που ακόμα δεν έχουν βγει στην κοινωνία ως ενήλικες, δεν κατανοούν το αύριο καθώς είναι προστατευμένα ακόμα από τους γονείς τους,  αυτο (και πιθανόν συναντούμε σε άλλα comic αλλά και  σε άλλα είδη κειμένων ),πρέπει να εξηγήσει στους μαθητές του πως αυτό μπορεί να ισχύει στο παρόν αλλά δεν είναι απαραίτητο να συμβεί και στο μέλλον και να δώσει με τον τρόπο του και την παιδαγωγική του καθοδήγηση μια τέτοια εικόνα , ώστε να κινηθεί το παιδί προς μια άλλη εικονιστική αντίληψη του μέλλοντος που θα λειτουργήσει ως  κίνητρο  για ένα καλύτερο μέλλον.