Η πρώτη μέρα του χρόνου και όλες οι εορταστικές εκδηλώσεις που γίνονται για την υποδοχή και την έναρξη του καινούργιου χρόνου.
Για την προέλευση των εορταστικών εκδηλώσεων της πρωτοχρονιάς υπάρχουν πολλές απόψεις. Κατά μια άποψη λέγεται ότι προήλθαν από τις ρωμαϊκές καλένδες ή από τις γιορτές που γίνονταν επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από οπαδούς της θρησκείας του Μίθρα, για το γενέθλιο του θεού – ήλιου στην διάρκεια του χειμερινού ηλιοστασίου.
Την αρχή του καινούργιου χρόνου την γιόρταζαν με διάφορες εκδηλώσεις και οι αρχαίοι Έλληνες. Μέσα στο διάβα των αιώνων η γιορτή της πρωτοχρονιάς επέζησε μέχρι τις μέρες μας και μάλιστα, επέζησαν μαζί της και πολλές συνήθειες που είχαν οι άνθρωποι από την αρχαιότητα.
Αρκετές από τις συνήθειες που προέρχονται από την αρχαιότητα συνδέθηκαν με διάφορες χριστιανικές γιορτές και με το όνομα του αγίου Βασιλείου. Η Ορθόδοξη όμως Εκκλησία, της εποχής κυρίως του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επειδή ήθελε να χωρίσει τους Χριστιανούς από τους ειδωλολάτρες, απαγόρευε στους χριστιανούς να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά όπως εκείνοι. Τα αποτελέσματα όμως της απαγόρευσης δεν έπιασαν και πολύ τόπο. Αφαιρέθηκαν μόνο τα στοιχεία εκείνα που έρχονταν σε ευθεία αντίθεση με την χριστιανική ηθική. Έτσι ο χριστιανισμός δεν μπόρεσε να εξαλείψει πλήρως τον παγανιστικό χαρακτήρα αρκετών εθίμων και συνηθειών που συνέχισαν να τηρούνται.
Η Πρωτοχρονιά λοιπόν, όπως αυτή διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση της Εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, γιορτάζεται μέχρι σήμερα σαν λαϊκή γιορτή. Διατηρούνται μέχρι σήμερα έθιμα, όπως τα κάλαντα, το κόψιμο της βασιλόπιτας, Η διανομή στα παιδιά δώρων, οι ευχές, πολλοί καλούν έναν που να έχει «καλό ποδαρικό» το πρωί της Πρωτοχρονιάς κ. α.
Η βασιλόπιτα
Είναι η πίτα, που φτιάχνουν οι νοικοκυρές την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και που κόβεται σε εορταστική συγκέντρωση των μελών της οικογένειας ή και άλλων συγγενών και φίλων. Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στα αρχαία ελληνορωμαϊκά έθιμα.
Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κ(Χ)ρόνου, που λατρεύονταν στην Ελλάδα) και στα Σατουρνάλια (saturnalia) της Ρώμης, έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία τοποθετούσαν νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι με το νόμισμα, ήταν ο τυχερός της χρονιάς.
Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Και η ιστορία της έχει ως εξής: Ο Μ. Βασίλειος, για να προστατεύσει την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από επιδρομή αλλοφύλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα τιμαλφή, για να τα δώσει στους εχθρούς, ώστε να τους δελεάσει, για να μην λεηλατήσουν την περιοχή του. Ο εχθρός, όμως, τελικά, δεν κατόρθωσε να εισβάλει στην Καισάρεια και τα τιμαλφή έμειναν. Τότε, ο Μ. Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίττες – ψωμάκια, μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από όλα τα πολύτιμα πράγματα που είχαν μαζευτεί. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν σε όλους και ο καθένας κράταγε ό,τι του τύχαινε. Πάρα πολλά έτυχαν και στα παιδιά.
Με το κόψιμο της πίτας το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς, συνήθως από τον μεγαλύτερο της οικογένειας, η παράδοση της βασιλόπιτας ολοκληρωνόταν. Σήμερα συνεχίζει να αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού μας και δίνει κάποια ιδιαιτερότητα στην γιορτή της πρωτοχρονιάς.
